شعرخوانی

شکوه چشمان تو

• شاعر: مرتضی امیری اسفندقه
• قالب: قصیده
• لحن: تغزلی
• وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (رشته انسانی)

آه، این، سرِ بریدهٔ ماه است در پگاه؟                 یا نه! سرِ بریدهٔ خورشیدِ شامگاه؟

قلمرو فکری:

آیا این شهید سربریده همچون ماهی است که در پگاه طلوع کرده است؟ (شاعر تصویر هلال ماه را به سربریدگی آن تعبیر می کند.) خورشید سربریده است به هنگام غروب؟

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

آه  ß  شبه جمله، صوت

لحن  ß  پرسشی

قلمرو ادبی:

پگاه و شامگاه ß   قافیه

تشبیه در هر دو مصراع  ß  این سر بریده شهید مانند سر بریده خورشید و ماه است

پگاه و شامگاه  ß  تضاد

کل بیت  ß  آرایه نادان نمایی دارد

سر ماه و سِر خورشید  ß  اضافهٔ استعاری، تشخیص

ماه و خورشید  ß  تناسب

مجاز  ß  سر مجاز از گردن است

واژه‌آرایی کلمه های «سر» و «بریده»

پیام:

زیبایی پیکر شهید

خورشید، بی حفاظ نشسته به روی خاک؟                      یا ماه بی ملاحظه افتاده بین راه؟

قلمرو فکری:

آیا سر بریده، خورشید است که بدون هیچ پوششی خود را از آسمان به روی خاک انداخته؟ یا ماه است که بدون ملاحظه زیبایی هایش، خود را روی زمین و بین راه انداخته است؟

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

لحن  ß  پرسشی، توصیفی و روایی

قلمرو ادبی:

راه ß   قافیه

خورشید و ماه  ß  استعاره از سر شهید

خاک  ß  مجاز از زمین

مصراع دوم  ß  بی ملاحظه ماه زیباست و بی ملاحظگی در مورد زیبارو یعنی زیبایی خود را آشکارا در معرض دید قرار دادن

پیام:

ارزشمندی پیکر شهید

ماه آمده به دیدن خورشید، صبح زود                خورشید رفته است سر شب سراغ ماه

قلمرو فکری:

گویا که ماه، صبح زود به دیدن رزمنده شهید آمده است و یا خورشید، شب آمده تا با شهید ملاقات کند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

صبح زود  ß  احتمالا اشاره به زمان شهادت شهید دارد که صبح بوده است

لحن  ß  پرسشی، توصیفی و روایی

قلمرو ادبی:

ماه ß   قافیه

کل بیت  ß  جانبخشی

واژه آرایی «ماه» و «خورشید»

صبح و شب  ß  تضاد

آمده و رفته  ß  تضاد

«خورشید» در مصراع اول  ß  استعاره از سر شهید

«ماه» در مصراع دوم  ß  استعاره از سر شهید

نادان‌نمایی

پیام:

ارزشمندی پیکر شهید

حُسنِ شهادت از همه حُسنی فراتر است                       ای محسنِ شهید من، ای حُسنِ بی گناه

قلمرو فکری:

زیبایی و نیکویی شهادت، از هر زیبایی ای برتر است. ای محسن حججی شهید، ای زیبای بی گناه.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تعلیمی و منادایی

قلمرو ادبی:

بی گناه ß   قافیه

واژه آرایی کلمه «حسن»

حسن و محسن  ß  اشتقاق (همریشگی، رشته انسانی)؛ جناسواره

واج آرایی حرف «ن»

پیام:

ارزش شهادت

ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد                    یوسف، بگو که هیچ نیاید برون ز چاه

قلمرو فکری:

ای شهید! تو از حضرت یوسف هم زیبا‌تری و من می ترسم که او با دیدن تو اندوهگین و شرمنده شود.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزلی و عاشقانه

قلمرو ادبی:

چاه ß   قافیه

کل بیت  ß  تلمیح به داستان حضرت یوسف

می ترسم  ß  ایهام:

• 1) یقین دارم
• 2) واهمه دارم

هیچ نیاید برون ز چاه  ß  کنایه از اینکه خود را آشکار نکند

یوسف  ß  نماد زیبایی

کل بیت  ß  اغراق

پیام:

زیبایی شهادت

شاهد نیاز نیست که در محضر آورند                 در دادگاه عشق رگ گردنت گواه

قلمرو فکری:

نیازی به حضور شاهد و گواه نیست؛ زیرا در دادگاه عشق، رگِ گردنِ تو، خود گواهی خواهد داد که در راه عشق شهید شده ای.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزلی و عاشقانه

قلمرو ادبی:

گواه ß   قافیه

دادگاه عشق  ß  اضافهٔ تشبیهی

رگ گردنت گواه  ß  کنایه از جان باختن و شهادت؛ جانبخشی

واج آرایی «گ»

پیام:

شاعر به ویژگی های عاشق شهادت بودن، اسارت و شرافت شهید اشاره دارد

دارد اسارت تو به زینب اشارتی              از اشتیاق کیست که چشمت کشیده راه؟

قلمرو فکری:

اسارت تو مانند اسارت حضرت زینب است. به شوق دیدن چه کسی چشم به راه و منتظر هستی؟

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزّلی و عاشقانه

قلمرو ادبی:

راه ß   قافیه

اسارت و اشارت  ß  جناس ناهمسان اختلافی

چشمت کشیده راه  ß  ترکیب کنایی است؛ یعنی به راه چشم دوخته شده است؛ به راه می نگری و منتظر هستی

کل بیت  ß  تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و اسارت حضرت زینب

واج آرایی حرف «ش»

پیام:

شهید، راه حضرت زینب را می رود

انتظار برای آمدن نجات دهنده

از دوردست می رسد آیا کدام پیک؟                   ای مسلم شرف، به کجا می کنی نگاه؟

قلمرو فکری:

آیا از دوردست ها برای تو قرار است پیکی برسد که اینچنین نگاه زیباست به آنجا خیره شده؟ ای مسلمان شریف و بزرگوار به کجا می نگری؟

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزّلی و عاشقانه

آیا کدام  ß  لغزش نگارشی

قلمرو ادبی:

نگاه ß   قافیه

کل بیت  ß  به قرینهٔ پیک و مسلم بیت تلمیح دارد به ماجرای مسلم بن عقیل پیک امام حسین به سوی کوفیان

مسلم  ß  ایهام:

• 1) مسلمان
• 2) مسلم بن عقیل

استعاره  ß  شهید با نام مسلم بن عقیل مورد خطاب واقع شده است

پیام:

انتظار برای آمدن نجات دهنده

لبریز زندگی است نفس های آخرت                  آورده مرگ گرم به آغوش تو پناه

قلمرو فکری:

نفس های آخر تو، نشانه مرگ تو و پایان کار تو نیست؛ بلکه امید زندگی است، برای همین است که مرگ به تو پناه آورده است تا پایان کارش نباشد و از شهادت تو، زندگی بیابد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزّلی و عاشقانه

قلمرو ادبی:

پناه ß   قافیه

مصراع اول  ß  متناقض نما (پارادوکس)

مرگ ... آورده  ß  استعاره، جانبخشی

مرگ و زندگی  ß  تضاد

مرگ گرم ...  ß  حس‌آمیزی، متناقض نما، کنایه از اینکه مرگ تو سراسر زندگی است و تو از مرگ نمی هراسی

پیام:

شهادت مرگ نیست

یک کربلا شکوه به چشمت نهفته است              ای روضهٔ مجسّمِ گودال قتلگاه

قلمرو فکری:

ای شهید، در چشمان تو شکوه و عظمت کربلا دیده می شود. شهادت تو، گودال قتلگاه امام حسین را ذهن‌های ما مجسم می کند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

لحن  ß  تغزّلی و عاشقانه

کربلا  ß  ممیز

قلمرو ادبی:

قتلگاه ß   قافیه

کل بیت  ß  تلمیح دارد به واقعهٔ عاشورا و گودال قتلگاه که پیکر مطهّر امام حسین در آن افتاد و در آنجا به شهادت رسید. نیز با توجه به قرینهٔ روضه اشاره ای دارد به روضه خوانی در سوگ حضرت

یک کربلا  ß  کنایه از بسیار

روضه ...  ß  استعاره از شهید

کربلا، گودال و قتلگاه  ß  تناسب

پیام:

شکوه شهید